MİLLİ MÜCADELEDE ÖNE ÇIKAN ANKARALILAR [1]

Önemli tarihi olayların bir görünen ve bilinen, bir de görünmeyen ve bilinmeyen gizli kahramanları vardır. Bu gün sizlere Milli Mücadele’nin bu gizli kahramanlardan bahsedeceğim.

Ankara’nın Mustafa Kemal Paşa’ya ve Milli Mücadele’ye desteğinde dört tarihi şahsiyet öne çıkar.[2] Bunlar, 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat(Cebesoy) Paşa, Ankara Defterdarı ve seçilmiş Vali Yahya Galip(Kargı) Bey, Ankara Müftüsü Mehmet Rıfat(Börekçi) Bey ve Müderris Hacı Mustafa(Beynam) Efendi’dir. Bunların biri asker, biri devlet memuru, ikisi de din adamıdır. Ali Fuat Paşa ve Yahya Galip Bey aslen Ankaralı değillerdir, ancak Ankara ile özdeşleşmişlerdir. M. Rıfat Bey ve Hacı Mustafa Efendi aslen Ankara/Bala Beynam köyündendir. Bu fedakar, vatansever ve kahraman insanları kısaca tanıyalım.

Ali Fuat(Cebesoy) Paşa:  Üsküdar/ İstanbul doğumlu, Türk asker ve siyasetçi. Mustafa Kemal’in Harp Okulu yıllarından sınıf arkadaşı. Türkiye’nin işgali sırasında İzmit’ten Ankara’ya ilerleyen İngiliz birliklerine ateş açma emrini vererek, şimdiki adı Ali Fuat Paşa Tren İstasyonu olan mahalde durdurması nedeniyle Türk Kurtuluş Savaşı‘nı fiilen başlatan ilk komutan. Kurtuluş Savaşı boyunca önemli görevler üstlendi. Bu görevlerden en önemlisi Ankara 20. Kolordu Komutanlığı (1919-1920) görevidir. Bu sırada Amasya’da Mustafa Kemal Paş ile görüştü ve Amasya genelgesini(22 Haziran 1919) imzaladı. Yine Kurtuluş Savaşı yıllarında üstlendiği Moskova Büyükelçiliği(1921-1922) görevini başarıyla yürüttü ve Türkiye’nin kuzeydoğu sınırlarını belirleyen Moskova Antlaşması(16 Mart 1921)’nı imzaladı.[3]

Yahya Galip (Kargı): İstanbul doğumlu. İstanbul Hükümeti’nin emirleri doğrultusunda Mustafa Kemal Paşa’yı tutuklayacak olan, Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın tutuklanmasından sonra, defterdar iken Ankara halkı tarafından Ankara Valiliği’ne seçildi. Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’nin 27 Aralık 1919’da Ankara’da karşılanması sırasında da Ankara’nın seçilmiş valisi olarak etkin görev aldı. Ankaralılar ve Mustafa Kemal Paşa ona “Hakan”diye hitap etti.

Defterdar olarak ticaret erbabı kesimiyle ve tarikata bağlı bir kişi olarak da dini çevrelerce desteklendi. Yahya Galip Bey’in ilk işi Muhittin Paşa’nın hapsettiği yüzlerce milliyetçi Ankaralıyı serbest bırakmaktı. Bu hareket halkın moralini yükseltti. 23 Nisan 1920’de TBMM açılmasıyla asil olarak Ankara valisi olarak atandı. Yahya Galip Bey bu süreçte Padişah Vahdettin’le de bir görüşme yapar.  22 Ağustos 1920’de Kırşehir’ den I. dönem milletvekili olur.[4]

Mehmet Rıfat(Börekçi): Beynam/Bala/Ankara doğumlu, Türk din adamı ve siyasetçi. Milli Mücadele yıllarında Ankara Müftüsü’dür. Ankara‘nın yerlisi ve müftüsü sıfatıyla, Türk Kurtuluş Savaşı‘na ve Mustafa Kemal Paşa‘ya önemli destekte bulunan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Diyanet İşleri Başkanıdır (1924-1941). Bir dönem milletvekilliği de yapmıştır (23 Nisan – 27 Ekim 1920).

Milli Mücadele’de Şeyhülislam Dürrizade‘nin fetvasına karşı “Ankara Fetvası”nı hazırladı ve  ilan etti. Fetva 153 müftü tarafından imzalanarak dağıtıldı. Bunun üzerine 24 Nisan 1920 tarihinde padişah imzasıyla Ankara Müftülüğü görevinden alındı ve Divan-ı Harb tarafından Milli Mücadeleye verdiği destekten dolayı idama mahkûm edildi. Ankara Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasıyla cemiyetin başkanlığına getirildi. Ankara Milli Alayı’nın kurulmasına öncülük etti ve ilk nefer olarak alaya kaydını yaptı.[5]

Hacı Mustafa(Beynamlı) Efendi: Osmanlı Meclis-i Mebûsanı‘nda ve TBMM birinci dönem Ankara milletvekilliği yapmış bir din adamıdır. Ankara’nın Bala ilçesi Beynam köyünde doğdu. Konya medreselerinde öğrenim görerek müderrislik icazeti aldı. Öğrenimi sonrasında Ankara Kocabey Medresesi‘nde müderris olarak göreve başladı.

Milli Mücadele‘de Kuvâ-yi Milliyecilerin yanında olarak Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti‘nde çalıştı. TBMM’nin   birinci dönemi için yapılan seçimde Ankara Milletvekili seçilerek 23 Nisan 1920’de meclisin açılışında hazır bulundu. Mecliste İrşad, Şeriye ve Evkaf komisyonlarında görev aldı. Sakarya Savaşı sırasında Batı Cephesi‘nde askerin moralini yüksek tutmaya memur edilen kurulda (İrşad Heyeti) görev yaptı. 20 Kasım 1922’de yeni seçilen Halife Abdülmecid Efendi‘ye kutsal emanetleri teslim eden ve TBMM adına görevini kutlayan heyette yer aldı. Milletvekilliği sona erince 1 Kasım 1923’te Ankara Darülhilafe Medresesi‘ne müderris olarak atandı. Medreselerin kaldırılması üzerine 14 Eylül 1925’te Ankara Vaizliği’ne getirildi.[6]

Bu önemli dört tarihi şahsiyetin Ankara’da, Milli Mücadele’de öne çıkan faaliyetleri:

Ankara Kuvay-ı Milliye-i Azime Teşkilatı(1919) kuruluş çalışmaları, Ali Fuat Paşa tarafından yürütülür(Erdoğan a.g.e. sf:78).[7]

Ankara Müdafa-i Hukuk Cemiyeti(29 Ekim 1919), Müftü M. Rıfat Efendi tarafından kurulur. Başkanı Müftü M. Rıfat Efendi, ilk üye defterdar ve seçilmiş vali Yahya Galip Efendi,  ikinci üye Fuad Binbaşı’dır. Kuruluş çalışmalarına Hacı Mustafa(Beynamlı) Efendi de katılır(Erdoğan a.g.e. sf:101).

Milli Alay(5 Ekim 1919);

-Komutanı ve sancaktarı: Hacı Rıfat Efendi

-Müftüsü: Hacı Atıf Efendi

-1. Tb. K.: Hafız Mehmet Efendi(Hacı Bayram Cami imamı)

-Kaydı yapılan ilk er: Müftü M.Rıfat(Börekçi) Efendi’dir(Erdoğan a.g.e. sf:98).

 Milli Müzaheret Süvari Milisleri Teşkilatı(1920);

            -Yahya Galip Efendi(Defterdar ve seçilmiş Vali vekili) ve

            -M. Rıfat  Efendi(Müftü ve Müdafa-i Hukuk Cemiyeti başkanı)’nin emri ile kurulur(Erdoğan a.g.e.sf:139).

            Ankara Fetvası(16 Nisan 1920), Müftü M. Rıfat Efendi ve Hacı Mustafa(Beynamlı) Efendi tarafından da imzalanır(Erdoğan a.g.e.sf:144).

Mustafa Kemal Paşa’yı Karşılama Heyeti’nde(27 Aralık 1919);

            -Ali Fuat Paşa(20. Kolordu Komutanı)

            -Yahya Galip Efendi(Defterdar ve seçilmiş Vali vekili)

            -M. Rıfat  Efendi(Müftü ve Müdafa-i Hukuk Cemiyeti başkanı) bulunur(Erdoğan a.g.e.sf:114).

Mustafa Kemal Paşa ve Heyet-i Temsiliye üyelerinin Ankara’ya gelişinden, birinci meclisin açılışına ve hükümetin kurulmasına kadar geçen süre içerisindeki bütün malî giderleri, bu dört önemli şahsiyetin öncülüğünde toplanan yardımlarla karşılanır. (Erdoğan a.g.e. sf:125).

Görüleceği üzere Milli Mücadele’nin Ankara’sında  tüm faaliyet ve organizasyonlarda bu dört tarihi şahsiyet(Ali Fuat Paşa, Yahya Galip Efendi, M. Rıfat Efendi ve Hacı Mustafa Efendi) öne çıkmaktadır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde Ankara’da Kolordu Komutanı, Defterdar/Vali Vekili, müftü ve müderris olarak görev yaparken, Milli Mücadele’ye katılıp vatan ve millet uğrunda büyük çabalar harcayan, fedakarlık yapan, vatansever  ve kahraman  bu insanlar tarihe mal olmuş, ancak günümüzde bu insanlar tıpkı Milli Mücadele’nin başında Mustafa Kemal Paşa ile beraber olup, mücadele sonunda uzaklaştırılan şahsiyetler gibi  adeta unutulmuştur.

            Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin 27 Aralık 2020 günü açılışını yaptığı Genelkurmay kavşağındaki “Kızılca Gün” anıtında Vali Vekili Yahya Galip Efendi, Müftü M. Rıfat Efendi ve Müderris Hacı Mustafa Efendi’nin figürlerine de yer verilmesi biraz olsun teselli kaynağı olmuştur. O anıtta Ali Fuat Paşa’nın figürünün olmaması büyük eksikliktir. Milli Mücadele yıllarının Ankara’sının bu önemli şahsiyetlerinin isimleri saygı ve minnet nişanesi olarak Ankara’da önemli caddelere, parklara ve önemli merkezlere verilmeli ve gelecek kuşaklara aktarılmalıdır. Böylece Ankara halkı ve Türk halkı da bu önemli şahsiyetleri tanıma fırsatı bulmalıdır. Kendilerini saygı ve minnetle anıyorum!..

            Selam ve dua ile…

[1] Tarihi şahsiyetlerin Milli Mücadele yıllarındaki(1919-1923) çalışmaları esas alınmıştır. 27 Aralık Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’ya gelişinin 105. Yıldönümü.

[2]Ankara’da öne çıkan tarihi şahsiyetler olduğu gibi Milli Mücadele’nin de öne çıkan tarihi şahsiyetleri vardı. Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele için yola çıkarken yanında en ön saflarda Kazım Karabekir Paşa (Amasya Genelgesi’ni imzaladı, Erzurumda Mustafa Kemal Paşa’nın emrine girdi-1919), Ali Fuat Paşa (Amasya Genelgesi’ni İmzaladı-1919), Refet Bele (Bandırma Vapuru’nda Mustafa Kemal Paşa ile beraber ve Amasya Genelgesi’ni imzaladı.-1919), Rauf Orbay (Amasya Genelgesi’ni imzaladı-1919), İsmet İnönü (Milli Mücadele’ye 1920 yılında katıldı) ve Fevzi Çakmak (Milli Mücadele’ye 1920 yılında katıldı) bulunmuştur. Bu şahsiyetler Milli Mücadele tamamlanıp, Cumhuriyet’in ilanına kadar Mustafa Kemal Paşa’yı sonuna kadar desteklemişler ve hep yanında olmuşlardır. Ancak Milli Mücadele’nin öne çıkan bu şahsiyetlerinden Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Refet Bele ve Rauf Orbay Cumhuriyet’in ilanından sora Mustafa Kemal Paşa’nın yanından uzaklaştırılmış, yola İsmet İnönü, Fevzi Çakmak ve diğerleri ile  devam edilmiştir. Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Refet Bele ve Rauf Orbay daha sonraları yargılanmış, tutuklanmış, ceza almış ve unutulmuştur. Hatta iki binli yılların başlarına kadar kendilerine anma töreni dahi yapılmamıştır.

[3]https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ali-fuat-cebesoy-1882-1968/

[4]https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/yahya-galip-bey-kargi-1874-1942/

[5]https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mehmet-rifat-borekci-1860-1941/

[6]https://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/3277/Haci-Mustafa-Efendi-(Beynamli).asp

[7] ERDOĞAN, Abdulkerim – GÜNEL Gökçe, İstiklal Savaşı’nda Ankara, 2007

 

Yazıların bilimsel ve hukuki sorumluluğu yazarlara aittir.